Денеска е ден на децата со аутизам, а јас сфатив дека не знам речиси ништо за нив. Поточно, излезе дека она што јас го знам за децата со аутизам, нема ништо заедничко со конкретниот случај, односно, со однесувањето на мојот нов пријател 9-годишниот Кан Лозана. Кога дојдов на договореното место, додека неговата помала сестричка Ава трчкаше наоколу, тој културно ми подаде рака, се претстави со полно име и презиме и ми кажа: Welcome!
Ја прашав неговата мајка, Ирена Лозана, зошто Кан зборува англиски, па се обиде да ми објасни:
„Јас сум Македонка, а мојот сопруг е од мешан брак, половина Турчин, половина Албанец. Имаме три деца, Иан има 13, Кан – 9, а најмалата Ава има 4 години. Во еден период од животот размислувавме дека сакаме сите заедно да патуваме, па мислев дека е убаво ако децата знаат да зборуваат англиски. Јас работев на место кадешто постојано зборував англиски, а исто и мојот сопруг, па кога ќе дојдевме дома, не се знаеше веќе кој на кој јазик зборува. Во нашиот дом се зборуваше на англиски, македонски, турски, албански, српски. Речиси две години живеевме и во Словенија кадешто на децата сите им се обраќаа на англиски, па тие некако спонтано почнаа да зборуваат англиски. Освен Кан, кој воопшто не зборуваше.
Сите знаат и македонски и откако Кан почна редовно да оди на логопед и на дефектолог кои работат на македонски јазик сфатив дека за да му олесниме ќе треба сите да почнеме да зборуваме само македонски. Така договоривме и знак со кој меѓусебно се опоменуваме и се потсетуваме дека треба да зборуваме на македонски“.
Деветгодишниот Кан има спектар на аутизам, дијагноза која му ја поставиле неодамна, во септември минатата година, после многу години талкање. Имено, кога Кан имал две ипол-три години, почнал да се повлекува во себе за на крајот сосема да ја прекине комуникацијата со сите.
„Знаеше понекогаш да ме фати за рака и да ми покаже со раката нешто, или да оди сам да си земе нешто, но ништо повеќе од тоа. Не сум сигурна дека причина за ова е вакцината, бидејќи немам никаков доказ, но знам дека одеше во градинка и дека малку по малку сосема се повлече. Во тоа време ја напуштив мојата работа за да им се посветам на децата, особено на Кан. Кога видовме дека нема говор и комуникација, отидовме во Заводот за ментално здравје, но таму цело време го водеа Кан како дете со дисфункционален развој. Докторите не знаеја многу за аутизмот па постојано ни велеа да бидеме трпеливи, да чекаме, и така ние чекавме. Дури после три години му дадоа лекови кои имаа позитивни ефекти кај Кан, но изгубивме многу време. Денеска тоа не е случај, лекарите се многу поупатени па кога ќе се забележат вакви промени кај децата веднаш се преземаат чекори затоа што е полесно да се влијае на нив додека е порано.
Мене многу ми помогнаа обуките на кои имав можност да присуствувам неодамна, една обука за родители на деца со аутизам, во организација на Здружението за аутизам, со предавачи од Англија со 40-годишно искуство, а потоа и обуката која во организација на Ресурсниот центар се одвиваше во Струга и беше повторно наменета за родителите на деца со аутизам и воопшто, на децата со посебни потреби.
Работите со Кан тргнаа кон подобро иако не можам да кажам дека нештата се случуваа наеднаш и во некој конкретен момент, туку лека полека. Сепак, памтам една случка и мислам дека нема да ја заборавам никогаш. Еден ден, додека лежевме во кревет со Кан, се гушкавме и се скокоткавме, тој се сврте кон мене и иако дотогаш речиси и не зборуваше, наеднаш ми рече: „Ај лав ју“. Тогаш си реков: „Тој е навистина посебен, ќе правиме најдобро што можеме, ќе се сакаме и ќе се гушкаме, а за друго, не е важно“. Исто така, многу значајна за него беше комуникацијата со Ава. Со неа ја кажа првпат својата прва поврзана реченица од 5 зборови, и тоа во контекст. Не ми се веруваше кога го слушнав како ѝ се обраќа. Тие двајца одлично комуницираат меѓу себе, си играат, но и знаат да се скараат и да се степаат. Се разбира, секогаш прва почнува Ава.
Со Иан никогаш не се скарале. Еден период Иан имаше проблем, бидејќи и тој како дете не знаеше како да се однесува и како да реагира кога беше помал. Тој му се обраќаше, а Кан не му возвраќаше, па не можеше да разбере зошто е тоа така. Моравме да го седнеме и да му ги објасниме работите. Сега Иан е мојата најголема поддршка. Тој го носи и го враќа Кан од училиште бидејќи сега веќе седи сам на часовите за разлика од почетокот кога со него седевме јас и Ава.
Неодамна го испратив да оди сам и до продавница за да купи нешто, иако го испратив и Иан незабележано да го следи.
Кан знае одлично да чита и да пишува и на македонски и на англиски, но сметаа дека нема да се снајде со материјалот за второ одделение а за него не стасаа да направат специјална програма, па мораше и по третпат да оди во прво одделение. Не сметам дека е тоа многу важно, но сепак, жал ми е што сме колатерална штета. Во моментов и неговата учителка која го води одделението е уморна, стара и незаинтересирана и неангажирана, па повторно имаме проблеми, но не сум ни прва ни последна во Македонија што го поминала тоа со инклузивната настава. Кан има потреба од асистент, но во општината Гази Баба кадешто живееме и кадешто тој учи, нема можности да добие асистент.
Цела година имаме бесплатни часови кај логопед и дефектолог 3 пати неделно и навистина се забележува одличен напредок кај Кан благодарение на девојчињата од невладината организација „Мојот свет“ кои работат со него.
Пред еден месец сосема случајно почнав да одам на јога во Центарот за здрава храна, ајурведа, јога и медитација (Бул. „Св.Климент Охридски” бр. 48, Скопје). И исто така, сосема случајно, почнавме и со бесплатните часови по јога за деца со аутизам кои ги водат Магдалена Манева и Соња Малиновска, а јас сум асистент и мојата улога е главно, да бидам тука со родителите и со децата и да ги потсетувам дека треба прво да вежбаат тие, да бидат среќни со себе, за да бидат среќни и нивните деца“, вели Ирена.
Драгица Христова
