Смртта и тагата се природни делови на човечкото постоење, а жалењето поради губитокот на драгите луѓе е сложен процес.
Но, кога мало дете ќе ја изгуби саканата личност, родителите честопати се соочуваат со предизвикот да го објаснат концептот на смртта и да му помогнат на своето дете да помине низ процесот на жалење додека притоа и самите тагуваат.
На оваа тема HuffPost разговарале со голем број детски експерти за ментално здравје. Се разбира, семејната, културната и верската заднина можат да имаат големо влијание врз тоа како му пристапувате на детето, но постојат одредени принципи кои се корисни за секого.
Бидете искрени и отворени
„Кажете им факти за смртта“, предложил клиничкиот психолог Џон Мајер.
Според него, не треба да се ублажуваат работите поврзани со умирањето и да се користат фрази како „дедо спие“.
„Вистинско време е да ги научиме за смртта. Не бегајте од тоа”, истакнал тој.
Советникот Тами Луис Вилборн се согласува, велејќи дека ублажувањето на ситуацијата во обид да се заштитат децата од реалноста на смртта и загубата, всушност може да направи повеќе штета отколку корист.
„Децата имаат тенденција да размислуваат конкретно, а не апстрактно, такашто кога користите јазик кој е еуфемистичен, тој всушност може да биде збунувачки или фрустрирачки“, објаснила таа. Кога луѓето кажуваат работи како „Тато живее во рајот“ или „Татко ти ќе спие долго време“, едно мало дете можеби не ја разбира трајноста на фактот дека татко му починал, па дури може да се обиде да го побара „на небото“ или да очекува дека во некој момент ќе се разбуди.
Зборовите како „смрт“, „умрел“ или „умирање“ можеби звучат грубо, но тоа е сепак развојно соодветен јазик, истакнала Вилборн.
Поставувајте и одговарајте на прашања
Видот на разговор што родителот го има со детето по смртта на некој близок зависи од односот на детето со починатиот. Исто така, треба да варира во зависност од возраста на детето и неговото разбирање за тоа што се случува кога некој ќе умре. За таа цел, корисно е да им поставувате на децата прашања или да им нудите одговори на сите прашања што ги имаат.
„Не мора да давате конкретни детали за тоа како починало некое лице, особено ако станува збор за трауматски настан. Тие не треба да ги имаат сите информации, но им требаат доволно детали соодветни на возраста за да разберат дека лицето починало и нема да се врати”, објаснила Вилборн.
Понекогаш децата биле сведоци на нешто поврзано со смртта на некој близок, како што се присуството на местото на несреќата или посета на лицето во болница. Во овие случаи, им треба помош за да разберат што виделе, вели Чандра Гош Ипен, експертка за траума во раното детство и соработничка на управителот на Програмата за истражување на детска траума на Универзитетот во Калифорнија, Сан Франциско.
Да се види како некој во болница со цевки кои излегуваат од него или да се гледа како болничарите вршат процедури за спасување, може да биде застрашувачко за мало дете, па е неопходно возрасните да го увидат ова.
„Создадете простор за да можат безбедно да споделат како тоа влијаело врз нив и обидете се да им помогнете да разберат дека лекарите и болничарите се обидуваат да помогнат“, објаснила Гош Ипен.
Знајте дека честопати ќе мора да се вратите на темата и да разговарате за смртта и тагата
Тоа е траен разговор.
„Малите деца честопати ќе се враќаат кај вас со дополнителни прашања, дури и по вашето извонредно објаснување за смртта”, вели Гош Ипен и додава: „Не дека не ве разбрале, но малите деца имаат тенденција да ги повторуваат своите прашања. Тоа е нивниот начин на размислување“. Може да биде болно за родителите, но ценете дека детето ве слушнало и сфатете дека му е тешко да го разбере концептот на смртта.
Емоциите на децата се комплицирани
„Тагата е сложен процес што доаѓа со низа мисли, чувства и однесувања“, објаснила Вилборн. Додека родителите можат да очекуваат дека нивното дете ќе се чувствува тажно, луто, збунето, па дури и виновно за загубата, има и други промени во однесувањето кои потешко се разбираат, како што се проблеми со спиењето, јадењето или извршувањето на училишните обврски.
Исто така, понекогаш родителите можат да се чувствуваат збунето ако забележат недостаток на тага кај своите деца.
„Малите деца имаат краток обем на тага“, вели Гош Ипен. „Детето може да претрпи катастрофална загуба и да се чувствува навистина тажно, а потоа може да продолжи да си игра“.
Додека возрасните обично се имобилизираат и тонат во тага, децата честопати се празнат трчајќи наоколу или обидувајќи се да направат нешто друго.
Бидете трпеливи
Се разбира, некои деца јасно ќе покажуваат тага подолго време. Можеби ќе треба некое време детето да се врати во нормала и рутина.
Поттикнете го изразувањето
Вилборн смета дека родителите треба да го поттикнуваат изразувањето тага соодветно на возраста.
„На пример, на училишна возраст, играта е нивниот јазик – работите како цртање, играње игри, кукли, куклени претстави дома. Може да ги охрабрите постарите деца да водат дневници, да цртаат, да пишуваат песни”, предлага таа.
Создавање ритуали
Создавањето ритуали околу сеќавањето и почитувањето на саканата личност која починала е уште една важна форма на изразување.
„Објаснете му дека таа личност можеби не е тука со вас, но сепак можеме да ја запомниме и да го славиме нејзиниот живот како семејство“, вели Вилборн.
„Кога смртта е навистина трауматична, понекогаш родителите престануваат да зборуваат за лицето кое починало“, објаснила Гош Ипен, „И она што е тешко во овие случаи е што децата ги губат своите спомени од времето кога навистина се чувствувале сакани и безбедни со таа личност. Нормално е за возрасните да им е тешко да зборуваат за личноста која починала додека се во тага, но важно е дека се сеќаваат на неа“.
Уверете се дека децата знаат дека тоа не е нивна вина
„Понекогаш децата имаат навистина чуден начин да се обвинуваат себеси за работи што немаат никаква врска со нив“, вели Вилборн.
Имајќи го тоа предвид, родителите треба да им помогнат на децата да разберат дека смртта во никој случај не е нивна вина.
Не кријте дека ви е тешко
Начинот на кој родителите или старателите на детето реагираат на загуба е клучен момент што ќе им помогне на децата да се справат со тешка ситуација.
„Тие треба да видат како тагувате”, вели Вилборн, забележувајќи: „Но, тие исто така треба да видат како се грижите за себе и се занимавате со самопомош, што може и не мора да вклучува професионална помош. Ако не го направите тоа, може децата да се чувствуваат како да треба да се грижат за вас затоа што не управувате со вашата тага на здрав начин“.
Во ред е да плачете пред децата и да ја покажете вредноста на изразување емоции и споделување чувства меѓу членовите на семејството. Во ред е да кажете работи како „Се чувствувам навистина тажно затоа што татко ми почина“ или „Тато е тажен затоа што му недостасува мајка му“.
„Во нашата култура често имаме чувство дека мора да бидеме силни, па многу родители се обидуваат да им помогнат на своите деца глумејќи храбри и премногу весели. Но, тоа може да изгледа навистина чудно и збунувачки. Детето е тажно затоа што таа личност веќе ја нема, а во исто време родителот се преправа дека е весел“, предупредува Гош Ипен.
Фото: Pexels
