Во професионалната терминологија, психотерапевтите го користат новиот израз „екранизам“, што ги означува негативните влијанија на екраните врз мозокот, а психолозите во текот на работата со децата најчесто применуваат неврофидбек терапија.
Децата кои се изложени предолго на екраните, почнуваат да се затвораат во себе, имаат проблеми со комуникацијата, говорот, концентрацијата и слично, и ако негативностите кои настанале како последица од прекумерно поминување на време пред екраните, тоа може да има многу поголеми последици.
Според психологот и психотерапевт Анкица Баковиќ, се покажало дека постојат одредени потешкотии во она што детето „го дава од себе“.
„Тоа е примарно говорот, а потоа концентрацијата, фокусот, будноста или спротивно од тоа – мечтаењето. Се покажало дека постојат одредени отстапувања од децата кои не се невроризични, а во првите години од животот, до третата, се гледааат потфрлања. Покрај сите досегашни дијагнози со кои се занимаваме, а се мили на дијагнози од спектарот на первазивно развојно пореметување, таквото дете не припаѓа во таа клиничка слика, а сликата на однесувањето е многу слична на потешкотиите од аутистичниот спектар“, вели Баковиќ.
Негативните ефекти од екраните
Таа објаснува дека за време на разговорот со родителите дошле до информација дека во своите први години од животот детето секојдневно минува четири до пет часа на ден пред екраните, а некои деца и повеќе.
„Тешкотиите што ги гледаме во функционирањето на детето во неговите први години од животот честопати се предизвикани од долгиот престој пред екраните. За долготрајно се смета се што е подолго од половина час, а невропедијатрите велат дека до третата година од животот детето не треба да поминува пред екраните ниту половина час. Децата со кои јас работев беа пред екраните вкупно четири, пет или повеќе часа во текот на денот. Детето гледа во мобилниот телефон или во таблетот наутро додека јаде, додека мајката прави ручек, откако малку ќе отспие повторно е пред екранот, и повторно додека јаде …“, додава таа.
Според нејзините зборови, времето поминато на овој начин може да има два негативни ефекти.
„Првиот е дека детето го увежбува она на што е изложено. Ако детето е изложено на екраните на рана возраст, тоа увежбува да комуницира со екраните. Во првите контакти на детето со екраните, тоа се обидува да воспостави комуникација со содржината во нив. Бидејќи она што е на екранот не возвраќа, детето почнува да се затвора затоа што не добива одговор во комуникацијата. Подоцна, тука имаме клиничка слика која изгледа како „ориентираност кон себе“, што ние често го слушаме како поим за мечтаење“, објаснила таа.
Психологот додал дека детето тогаш развива „внатрешни светови“, кои се независни од оној во кој живеат.
„На рана возраст е научено дека во екранот постои еден свет, а детето за себе развива друг свет и овие два света не комуницираат помеѓу себе. Тоа е најголемата штета од екранизмот. Детето не научило да комуницира со екранот, бидејќи екранот не се усогласува со детето и не ја следи неговата комуникација, па така, детскиот мозок е извежбан во исклучување. Кога ќе видиме дека тоа излегло од контрола, дека детето не гледа други деца, се повлекува во своите светови и агли, или кога ние зборуваме за нешто и тоа нè игнорира, не обрнува внимание на браќата и сестрите, на новите гости и слично, тогаш ситуацијата е алармантна“, потенцира таа.
Она што е многу важно да се знае, смета таа, е дека „она што го увежбува, детето на крајот и ќе го извежба“.
„Децата се раѓаат здрави, а здравиот мозок се усогласува со содржината на која е изложен, извежбува. Ако го ставите пред екранот, тој се извежбува во своите исклучувања“, вели таа.
Друга негативност што произлегува од екранизмот, вели Баковиќ, е дека детето пропуштило многу поради времето поминато пред екранот, што му нанело огромна штета.
„Покрај тоа што детскиот мозок бил еднонасочно стимулиран во раниот животен период, друга штета е што сите останати центри не биле стимулирани. Родителите често доаѓаат кај нас психолозите после посетата на невропедијатар кој им рекол дека мозокот е уреден, но не им е јасно зошто детето не зборува. Здравите клетки во мозокот, здравите неврони се само материјал што може да се искористи за уреден когнитивен развој. Но, нема само по себе. Ако имате материјал за куќата, таа нема да се изгради сама. Материјалот може да пропадне. Иако сте имале сè, немате куќа. Така е и со здравите клетки во мозокот, бидејќи тие не значат уреден когнитивен развој. Потребен е поттик од околината“, нагласува таа.
Мозокот функционира според законите на природата
Во раната возраст на детето, постојат оптимални фази на развој и период кога треба да се воспостави способност за фокус, координација на говорот, мускулната експресија, воспоставување контакт со очите и слично.
„Нашиот мозок е дел од природата и функционира според законите на природата. Постојат точно одредени периоди во развојот на детето што во когнитивно-ментален план се развива секој месец. Познато е кои способности на детето се развиваат во кој месец од животот, но не само по себе, туку со стимули од околината. Ако детето остане под стаклено ѕвонче, изолирано од тој стимул и „вегетира“ пред екранот, невроните не се поврзуваат меѓусебно сами од себе.
За да се поврзат овие клетки во мозокот, се формираат синапси, мрежа на неврони, а мрежата на неврони е способност. Првиот чекор во тоа недостасува поради екранизмот, а тоа е стимулација од околината, плус еднонасочна стимулација што го свртува детето кон него и го затвора, каде имаме аутистична слика и забавен развојот на јазикот и говорот“, објаснува Баковиќ.
Неретко преку работата ѝ се случувало да дојде мајка со дете кое не зборува на јазик што го зборуваат неговите родители, туку на англиски, на пример.
Тоа се случува кога детето во таа еднонасочна комуникација било толку упорно за преживување, па дури и со екранот кој не разговарал со него, па почнало да повторува по него. Екранот не воспоставува комуникација со детето, но од очај да комуницира во смисол на клиповите што ги купува од содржината на која е изложено. Оставете ги децата во локва, кал, дрво, камен, да се соживее и да го стимулира мозокот“, истакнува таа.
На овој проблем му се пристапува како дел од неброфидбек терапијата. Психологот наведува дека најпрво создава клиничка слика за детето, која е иста кај аутизмот и псевдоаутизмот.
„Сликата е иста, но темпото на напредок на детето е различно. Во првата клиничка слика – аутизмот, напредокот е многу, многу побавен. Неврофидбекот служи да го намали интензитетот на потешкотиите, но мојата цел е да работам и на превенција. Мене сега на терапиите ми е доминантно 2018 годиште. Ова се двегодишни деца. Се обидувам да зборувам за тоа, да промовирам … Родителите, кои доаѓаат кај мене и ја сфаќаат вистината дека се учесници во штетата која му е направена на детето, се очајни. Јас им велам „вие не имате корист од тој очај, ајде сега да го извлечеме детето сега, а вие промовирајте наоколу и разговарајте. За децата екраните не доаѓаат предвид”, заклучува таа.
Текстот е преземен од ТУКА.
Фото: Pixabay
